Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşeli bir düzen bileğildir. Dostluk, topluluk içinde insanların cidden ne davrandıklarını bileğil, ne davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak yürekin vardır. Adalet kıymeti nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene katmak, maşeri hayatın gerçekleşmesini tedariklemek gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin karşısına akseptans edilmesi ve uyulması müstelzim, mutlaka mevsuk kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle topluluk içinde insanların idare ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her ahit mümkündür. “İşte ahbaplık, beşer davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir tip, bir bütündür.” İnsan-beşer, beşer-tabiat ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru yürekin evrensel ilkelerle güvence altına alınmasıdır. Dostluk, âdemiyet seviyesi yürekin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biriyi düşünüm ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, topluluk sözleşmesi, tabiat ve insanlar olarak belirten konseptlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini tedariklemek maksadıyla konulmuş olan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve seçimın kâffesidür. Elan geniş bir tanımıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşeri yaşyalnız düzenidir. Dostluk Lügat Manaı Dostluk kelimesi Arapça “doğruluk” kökünden gelir ve doğruluk kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “doğruluk” kelimesinin çoğheybetli “beddua’kak”tır. Türk Anahtar Kurumu’na için ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk mealında da kullanılır. Yol Manaı Dostluk dönemden döneme değiştiği yürekin hala doyurucu bir tanım strüktürlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen tanımı ise: “Belli bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) sargılanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi içinde esas olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri konu yer kısmına Özel Dostluk, zevat ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun temellıca zir dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik büyüklük tarafından güvenceye alınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları beşer davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun ölçü kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde emsal nitelikteki kamu durumlarda uygulanması esenlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk yerında yaptırım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek yürekin kullanılır. Dostluk düzenini esenlamayı ve korumayı yalnızçlayan yaptırımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları engellemek yürekin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve finans cezaları; esas hukukunda siyasetten men, parti mantinota; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçakçılık cezaları kabil çeşitli ahbaplık dallarında çeşitli yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya politik konseptleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali doğruluk olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşeri bir yaşyalnız düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulama yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşeri hayatı düzenleyip insanların amerikan barış ve asayiş içinde bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Kılgısal Yarar (Sosyal İhtiyaçların Alınlanması) Hukukun uygulama amacını, maşeri gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile topluluk içinde canlı insanların, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanoğlunun strüktürsından meydana gelen gereksinimlerinı karşılamaya çalışır. Dostluk bu fonksiyonu ile doğum, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir ahbaplık düzeni hayatın esas gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun saf strüktürsına ve bundan ileri mevrut gereksinimlerine amelî sürdürmek zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, ekonomik gerçeklere bile sadıkdır; ekonomik yoksulluklara uymalı ve onları karşılamalıdır. 3. Adalet Dostluk bu fonksiyonu ile muayyen bir düzenleme altına aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir muadelet düşüncesi olan doğruluk ölçüsüne vurarak sahih kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız tanımıyla doğruluk, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sürdürmek üzere iki çeşitli anlamda kullanılır. Adalet esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet mealında kişisel bir özelliği deyimler. Nefer her ahit haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni uzatmak uğrunda devamlı ve bileğmaslahatmez bir çaba gösterir. İşte bu idare ve çabayı gösteren doğruluk, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) doğruluk olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir doğruluk fehvaı vardır. Nesnel doğruluk, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği bağlantı biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık yerında hukuki ölçü olarak kavil konusu olan doğruluk bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Topluluk yürekindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini yürekeren kurallar kamuü olarak ahbaplık, bu bileğerlendirmelerde doğruluk ölçüsünü kullandığı ve sömürmek yerinde bulunmuş olduğuna için, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında doğruluk acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü doğruluk fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir ölçü niteliğindeki adalettir. Dostluk bir topluluk düzenini yürekerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lüzumlu mevcut düzeni arkalamak, gerekse onu bileğmaslahattirmeyi meşrulaştırmak yürekin her ahit adalete temelvurulur. Nesnel ve kanun üstü doğruluk hukukta karşımıza kurulu ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim ahbaplık mealında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile doğruluk, mevcut ahbaplık düzenlerinin kendisine amelî olup olmadığı açısından bir ölçü ve istimara ölçüsü olabilir. Gine bu özelliği ile doğruluk, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve zararlı karşılıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon muvazene içinde olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Alışılagelen olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşyalnız uyacak, hem bile bu maşeri hayatın amerikan barış içinde sürebilmesi yürekin bir düzen görünümünü esenlamaya çalışacaktır.